Auke van der Woud schreef Het landschap de mensen; Nederland 1850-1940 (2020). Ik kon het niet laten liggen, maar de bieb gaf me ook niet meer de gelegenheid om het te verlengen. Van de 45 hoofdstukken heb ik er 29 gelezen. Later zal ik het boek uitlezen en het uitgebreider bespreken. Zelf heb ik Het lege land in de kast staan en als je leest, dan lijkt er veel overlap (zonder dat het storend is). Maar de periode is anders. Het Lege land ging over de periode daaraan voorafgaand (1798-1848). Over het einde in 1940 zegt Van der Woud: De Tweede Wereldoorlog was in de ontwikkeling die rond 1850 begon echter geen eindpunt, maar een korte onderbreking. Nadat de vrede was getekend en de schade hersteld, werden de vooroorlogse ambities weer daadkrachtig opgepakt en energieker dan ooit nagestreefd. Alle remmen gingen los, eerst voor de modernisering van de landbouw, van het platteland en van de oude stadscentra. Daarna kwamen de grote stadsuitbreidingen, de urbanisatie van het platteland en de schaalvergroting van de landbouw. Wat dit voor de bevolking van het platteland betekende is door Geert Mak indringend beschreven. Jorwerd, waar tussen 1945 en 1995 ‘God verdween’, staat model voor de culturele revolutie die overal in Nederland in kleine dorpsgemeenschappen en op het boerenland plaatsvond. Mak en Van der Woud kunnen goed met elkaar. Op de voorpagina van mijn uitgave van Het lege land staat een citaat van Mak: Het mooiste boek dat ik ken over het negentiende-eeuwse landschap, en een van de meest verrassende boeken over Nederland.
De geschiedenis van natuurbescherming is een cultuurgeschiedenis. Kijk ik naar de opgaven waar natuurbeheer, waterbeheer, landbouw, etc voor staan, dan denk ik dat het beter was geweest als men in 1930, of misschien eerder, in 1900, was gestopt met het in cultuur brengen van woeste gronden. Het was niet voor niets dat ze toen nog niet in cultuur waren gebracht en nu komen ze als eerste in aanmerking om uit productie te worden genomen voor natuurontwikkeling, waterretentie, etc. De ontginning en onderhoud ervan was pas mogelijk dankzij fossiele brandstoffen en kunstmest, thema’s waarop we ons nu ingrijpend moeten bezinnen. Van der Wouds boek beschrijft de technische geschiedenis die hierbij hoort. Zijn boek bestaat uit de volgende delen: wilde natuur; nuttig maken; ontwortelen; ontwateren en intensiveren.
Ergens haalt Van der Woud De graanrepubliek van Frank Westerman aan, dat hier klaar ligt om te lezen. Opvallend vind ik dat Van der Woud mee lijkt te gaan in het narratief dat er op de hogere zandgronden geen sprake zou zijn van een watersysteem. De 19e eeuwse ingenieurs vonden het een zootje en noemden de boeren achterlijk, maar in de tijd dat er geen kunstmest was, betrof het rationele systemen. Baaijens et al. (2011) schrijven in Stromend landschap; vloeiweidenstelsels in Nederland: Vloeiweiden zijn door boeren ontworpen stelsels die ten doel hadden de opbrengst van het grasland te verhogen door middel van gecontroleerd onder water zetten van land. […] In de 50-er en 60-er jaren, toen veel van de Nederlandse cultuurhistorie in het landelijk gebied werd weggewist in het kader van de Ruilverkavelingen, werd het bestaan van door boeren vervaardigde vloeiweidesystemen vanuit “Wageningen” nog sterk in twijfel getrokken. Zo dom waren onze boeren toch niet. Je gaat toch als boer je land in de winter niet onder water zetten. Nu dat deden ze wel. En wel op uiterst geraffineerde wijze. Het doel was om de groei in het voorjaar te versterken door de zode tegen bevriezing te beschermen, zoals Duitse onderzoekers al in de 50-er jaren hadden aangegeven. Dat Van der Woud deze kant van het verhaal niet belicht in Hoofdstuk 23, vind ik een gemis en hoewel hij eerst objectief de mening van de ingenieurs weergeeft, lees ik later ook dingen waaruit ik afleid dat hij dat zelf ook zo ziet: dat er op de hogere gronden geen sprake zou zijn van watersystemen. Maar dit is slechts een kanttekening bij een historisch overzicht dat behoorlijk uitputtend is wat betreft de relevante thema’s en daarin betrokken actoren.
<< | >>
Altenoweb 